Treinreis ''Bauhaus Jubileum Reis'' naar Weimar, Dessau en Berlijn, 13

Treinreis ''Bauhaus Jubileum Reis'' naar Weimar, Dessau en Berlijn, 13 – 19 september 2019

inleiding

Het Bauhaus is opgericht in 1919 in Weimar. Het Bauhaus was een stroming in de kunst, een reactie op de Jugendstil met zijn weelderige ornamentiek. Heldere, strakke lijnen, de vorm volgde de functie, daar ging het om. Kunst moest overal zijn, in elk gebruiksvoorwerp, meubelstuk, woning, woonbuurt, kleding. Het begrip Gesamtkunstwerk deed zijn intrede. In een Bauhausbuurt stonden Bauhauswoningen en in die woningen was er alleen plaats voor meubelen, keukenuitrustingen, deurknoppen, gebruiksvoorwerpen die ook door het Bauhaus geïnspireerd waren. Deze ideeen werden gepropageerd in de plaatselijke academie voor beeldende kunst en kunstnijverheid, het Staatliches Bauhaus Weimar. De nazi's gruwden van het Bauhaus en toen zij in de gemeenteraad van Weimar de overhand kregen, moest de Bauhausbeweging in 1925 verhuizen naar het ruimdenkender Dessau. Ook daar ging het mis, op dezelfde manier als in Weimar, en in 1932 volgde de verhuizing naar Berlijn. In 1933 was het afgelopen en werd het Bauhaus als opleidingsinstituut opgeheven. De ideeën van het Bauhaus werken echter tot op de dag van vandaag door.

De Jubileum Reis 100 jaar Bauhaus volgt, per trein, de historisch verantwoorde route: Weimar, Dessau en Berlijn.

vrijdag 13 september

We staan vreselijk vroeg op, want we moeten de bus hebben van 5.20 uur. Dat lukt ook en we zitten op tijd in de IC-trein die ons van Amsterdam CS naar Duisburg zal brengen, het enige station in Duitsland waar we moeten overstappen. De overstaptijd bedraagt maar liefst 1,5 uur en dat hadden we eigenlijk niet zo beseft. Maar het staat wel degelijk op ons kaartje. We komen tegen 15 uur aan in Weimar. Later zouden we twee Nederlandse heren ontmoeten, een architect en een architectuurfotograaf, die in dezelfde trein uit Amsterdam hadden gezeten, maar in Duisburg niet waren uitgestapt en door waren gereden tot Frankfurt (en daar waren overgestapt op de trein naar Erfurt en vandaar naar Weimar) en die waren al tegen 14 uur in Weimar aangekomen. Dus een uur eerder dan wij.

Het hotel Kaiserin Augusta bevindt zich pal tegenover het station van Weimar. Het hotel is genoemd naar Prinses Augusta von Sachsen-Weimar-Eisenach, de dochter van de groothertog en getrouwd met Kaiser Wilhelm I. Het is een hete dag en dat zou het het hele weekend blijven. We wandelen naar de binnenstad en zien het nieuwe Bauhaus Museum. Onze Weimar Card geeft recht op gratis entree tot het museum en we krijgen een toegangskaartje voor de volgende ochtend om 9.00 uur, de openingstijd van het museum.

Tegenover het Bauhaus Museum ligt het Gauforum, een complex gebouwen uit de nazitijd. Het complex had het bestuurscentrum moeten worden van de Gau waar Weimar de hoofdstad van was. In 1937 is de bouw begonnen en in het begin van de oorlog is de bouw stilgelegd. Een aantal kantoorpanden was toen gereed, maar aan de grote Volkshalle moest nog worden begonnen. Die is er dus nooit gekomen en evenmin de soortgelijke hal die de DDR er had willen oprichten. Nu staat er een winkelcentrum. Het centrale plein van het complex, bedoeld voor samenkomsten van de bevolking, is nu een grasvlakte met een parkeergarage eronder. De klokkentoren had 63 meter hoog moeten worden, maar die hoogte is nooit bereikt. In het aangrenzende gebouw is een tentoonstelling ingericht over het Gauforum en via die ruimte kunnen we, als we een deur opendoen, het inwendige van de toren in. Daar is een jongen met een computer doende en we mogen niet verder. Wel kunnen we een foto maken van het interieur van de toren.

Het gebouw voor de Gauleitung met Glockenturm

Het gebouw voor het Arbeitsfront, achterzijde

We lopen verder en melden ons in het toeristenbureau op de Markt. Onze Weimar Card geeft ook recht op een gratis rondleiding door het Weimar van het Bauhaus en de Modernen en die rondleiding begint zaterdag om 14 uur. We melden ons voor die rondleiding aan. We hebben dus al veel geregeld voor de volgende dag. Deze dag besteden we verder aan een wandeling door het park langs de rivier de Ilm. Daar staat het Gartenhaus van Goethe en wat hoger het Haus am Horn, het enige Musterhaus (voorbeeldwoning) van het Bauhaus dat Weimar rijk is.

Terug op de Markt besluiten we om te eten in een typisch Duits restaurant en we gaan voor een vegetarische maaltijd. Die bestaat uit oliebolachtige baksels en die liggen ons zwaar op de maag.

zaterdag 14 september

Het wordt weer een hete dag. We wandelen door het stadspark naar het Bauhaus Museum, want we mogen om 9.00 uur naar binnen. De collectie is opgebouwd rond de circa 180 voorwerpen die directeur Martin Gropius veilig stelde toen het Bauhaus in 1925 moest verhuizen naar Dessau. Die voorwerpen verstopte hij in dozen in een hoekje van het (leegstaande) voormalig groothertogelijk slot. Decennia later werden ze teruggevonden. Blijkbaar waren het alleen ontwerpen van hemzelf en zijn getrouwen, want in de (later fors uitgebreide) collectie ontbreekt Theo van Doesburg. Terwijl die toch een baanbrekende rol heeft gespeeld in de begintijd van het Bauhaus.

We zien theepotten, stoelen, schilderijen, toneeldecors en maquettes van gebouwen, waaronder het Haus am Horn.

We hoeven pas om 14 uur bij het toeristenbureau te zijn en dus is er nog tijd voor een bezoek aan het Neues Museum. Het museum is in de 19de eeuw gebouwd als onderkomen voor de groothertogelijke kunstcollectie. Er wordt aandacht besteed aan de Modernen, de voorlopers van het Bauhaus. Onder hen de Belgische architect en meubelontwerper Henry van de Velde, die een van de grondleggers was van het Bauhaus in Weimar.

De rondleiding start om 14 uur en wordt gedaan door een voortvarende dame met veel historische kennis. We zien gebouwen van de Modernen, waaronder de Kunstgewerbeschule en de Akademie die zijn gebouwd door Van de Velde. Onderweg komen we ook gebouwen uit de DDR-tijd tegen en gebouwen uit de huidige tijd. De wandeling eindigt bij het Bauhaus Museum.

Vandaag wordt het theaterseizoen geopend en in het kader daarvan vindt op de Theaterplatz een soort Uitmarkt plaats. Om 18 uur kunnen we de grote zaal van het theater in en worden we vergast op een prachtig gevarieerd programma.

zondag 15 september

Vandaag gaan we met een regionale trein naar Dessau. We vertrekken vroeg, want op zondag mogen we al eerder dan 9 uur met de trein mee. We volgen het dal van de Ilm, met kasteelruïnes op de oevers, en later passeren we uitgestrekte chemische complexen. We stappen over in Halle an der Saale. Het hotel heet Fürst Leopold, naar een vorst Von Anhalt-Dessau. De kamer is nog niet klaar en we zetten onze bagage weg achter de receptie. We wandelen naar het toeristenbureau met de bedoeling om fietsen te huren. Want we willen op deze fraaie dag een fietstocht ondernemen naar het Gartenreich Dessau-Wörlitz en Oranienbaum. Het toeristenbureau blijkt echter op zondag gesloten. De architect en de architectuurfotograaf, die we hier weer ontmoeten, vertellen ons dat er geen enkele fiets te huur is, vandaag in Dessau. We gooien dus het programma om: vandaag doen we het Bauhaus en morgen gaan we fietsen.

We lopen naar het gloednieuwe Bauhaus Museum en kopen kaartjes voor 17 uur en een fotovergunning. We mogen dan tot sluitingstijd, 18 uur, blijven. Want een bezoek mag maar een uur duren.

Het prachtige weer nodigt uit tot een bezoek aan de Bauhaus Siedlung Dessau-Törten. De tram daarheen rijdt vandaag echter niet. Er is wel een bus die langs alle Bauhausmonumenten rijdt, maar die zien we niet rijden. Te voet dan maar, circa 4,8 kilometer in rechte lijn. De wandeling valt nog niet mee, het wordt allengs heter. Na drie kwartier komen we in Törten aan. Een café aan het begin van de Siedlung nodigt uit voor een pauze. Er wordt koffie geserveerd met huisgebakken koeken. Vlakbij staat het Stahlhaus en daarna lopen we door de straat Doppelreihe, inderdaad tussen twee rijen vrijwel eendere woningen door. De Siedlung is gebouwd in de jaren 1926 – 1928 naar een ontwerp van Martin Gropius en anderen. De eengezinswoningen zijn opgetrokken uit geprefabriceerde betonelementen.

Dessau, een winkelstraat uit de DDR-tijd met het herbouwde raadhuis

Gerenoveerd flatgebouw, met gemeenschappelijke waslijnen

Verderop staat op een driehoekig perceel (inderdaad Dreieck genaamd) de voormalige wijkwinkel Konsum, inmiddels ingericht als voorlichtingscentrum over de geschiedenis van de wijk. Binnen is het nog niet helemaal af en de inrichting beperkt zich vooralsnog tot enkele beeldschermen waarop oude filmpjes worden vertoond over de bouw van de wijk. Tegen het eenlaagse bouwvolume is een stedenbouwkundig accent in de vorm van een woontoren geplaatst. Die is nog steeds als zodanig in gebruik.

De vroegste galerijflat, met kolenhokken

Elders in de wijk staan de eerste galerijflats die ontworpen zijn. Het zijn de Laubenganghäuser, mooi gerestaureerd en nog steeds in gebruik.

Inmiddels hebben we nu wel de bus waargenomen die een ronde rijdt langs de diverse Bauhausobjecten in Dessau en we kennen nu zelfs de dienstregeling. We nemen dus de bus terug en rijden door naar het Kornhaus, een horecagelegenheid aan de Elbe, even ten noorden van de stad. Ook het Kornhaus (1930) is een Bauhausgebouw.

Theo van Doesburg en Piet Mondriaan zijn vertegenwoordigd in het Bauhaus Museum

Tegen 17 uur worden we verwacht in het Bauhaus Museum, althans daar hebben we kaartjes voor. We mogen ook foto's nemen. Het gebouw is een langgerekte glazen constructie, met beneden openbare ruimten en boven de museumlaag.

maandag 16 september

Het is afgelopen met het mooie weer, want het miezert en dat zou de hele dag zo blijven. Desondanks gaan we fietsen huren. We gaan het Gartenreich Dessau-Wörlitz bekijken en zo mogelijk ook Oranienbaum. Het is een rit van zo'n 17 kilometer (enkele reis) naar Wörlitz. We volgen de Elberadweg en fietsen langs het zomerpaleis Luisium en door de uiterwaarden van de Elbe. Het landschap wordt al wilder, het heet hier niet voor niets ''die geordnete Wildnis''. De toenmalige vorst heeft hier de door hem bewonderde landschappen in Engeland en Italië willen kopiëren. We passeren een poort en beklimmen geleidelijk de heuvel (zandduin) met de naam Sieglitzer Park. Hier liet de vorst het paviljoen Solitude bouwen, met breed uitzicht over de uiterwaarden van de Elbe. Weer door een poort en dan bereiken we het eigenlijke park van het zomerpaleis in Wörlitz.

Het park rond het paleis staat vol folly's. We zien allereerst een kopie van het Île des Peupliers in Ermenonville waar Rousseau begraven lag. Verderop staat een uiteraard sterk verkleinde kopie van de Vesuvius. Hier konden vulkanische erupties worden gesimuleerd. Leuk voor de gasten van de vorst, die nietsvermoedend plotseling een vulkaan zagen uitbarsten.

Het eilandje met het graf van Rousseau als kopie

Het blijft maar miezeren en we trappen stevig door naar het slot Oranienbaum. Het slot is gebouwd door prinses Henriëtte Catharina van Nassau, dochter van Frederik Hendrik en getrouwd met vorst Johann Georg II von Anhalt-Dessau. Het slot staat in de steigers. Op het voorplein staat een fontein met de oranjeboom.

Het wordt al laat en we moeten uiterlijk 18 uur de fietsen weer inleveren. We trappen daarom linea recta langs de hoofdweg terug naar Dessau, geen schilderachtige bospaden meer.

dinsdag 17 september

We vertrekken met de trein van 9.05 uur (dus na 9 uur!) naar Berlin-Charlottenburg. Onze treinkaartjes blijken nog de hele dag op alle regiotreinen in Berlijn en Brandenburg geldig te zijn. We besluiten om daar iets mee te doen. Op het station van aankomst stappen we over op de S-Bahn naar het station Zoologischer Garten.

We melden ons in het Pension Savoy in een zijstraat van de Kurfürstendamm. De kamer is nog niet gereed en we mogen onze bagage in een muurkast deponeren. Het pension is gevestigd in een weelderig pand uit circa 1902, met veel marmer in de hal, fresco's van landschappen en een soort Parijse lift uit diezelfde tijd. Voor het pand treffen we Stolpersteine in het plaveisel aan. Van die stenen zien we er later veel meer in de buurt. Het is een voormalige joodse buurt.

We lopen terug naar het station Zoologischer Garten en nemen de S-Bahn naar Potsdam. Daar aangekomen, verslechtert het weer zienderogen. Het Stadtschloss is geheel gereconstrueerd. In 2008 hebben we daar nog een lege vlakte gezien. In het herbouwde slot zetelen de regering en het parlement van Brandenburg. We lopen verder langs de voormalige Marstall naar de plek waar de Garnisonskirche moet hebben gestaan. Die kerk is lang na de oorlog opgeblazen, als symbool van het Pruisisch en Duits militarisme. De kerk blijkt te worden herbouwd en we nemen een kijkje in een noodgebouwtje, waar een maquette staat. De toren, waarvan het onderstuk al gereed is, wordt weer 88 meter hoog.

Het herbouwde stadsslot in Potsdam, het voormalig Interhotel als achtergrond

Nikolaikirche, stadsslot en DDR-flats, alles door elkaar

Langs de Nikolaikirche en het Altes Rathaus bereiken we een buurt met DDR-gebouwen en vervolgens de Gothische Bibliothek, waar de Neuer Garten begint. We bezoeken hier het landhuis Cecilienhof, gebouwd voor de Duitse kroonprins en diens gezin. Het landhuis is in Engelse cottagestijl en dateert van 1917. Het huis is bekend vanwege de daar in 1945 gehouden conferentie van Potsdam. De geallieerden beslisten er over de toekomst van Duitsland. In de binnenhof zien we een aandoenlijk beeld van Narcissus.

We lopen door de kamers beneden en krijgen zo een indruk van de entourage van de conferentie. Buiten regent het flink.

We bereiken een bushalte, nemen de bus naar het Neues Rathaus en stappen daar over op de tram naar het Hauptbahnhof.

Even voorbij het Hauptbahnhof ligt de Telegrafenberg en daar moet de beroemde Einsteinturm zijn. De berg herbergt het Wissenschaftspark Albert Einstein, met tal van wetenschappelijke instituten. We vragen hier en daar de weg en komen uiteindelijk bij de Einsteinturm. De Einsteinturm is een sterrenwacht in expressionistische stijl van architect Erich Mendelsohn en is gebouwd in 1922.

Gelukkig rijdt er een bus terug naar het Hauptbahnhof en daar vandaan gaan we weer met de S-Bahn terug naar Berlin-Zoologischer Garten.

We eten in het Italiaans restaurant aan de overkant van de straat.

woensdag 18 september

Het is beter weer geworden en we nemen de S-Bahn naar het Hauptbahnhof en daar vandaan de kortste U-Bahnlijn ter wereld, lijn 55 naar de Brandenburger Tor.

De Brandenburger Tor hebben we al vaker gezien. Op de Pariser Platz (waar we ooit Russische militairen zagen) is een demonstratie gaande ten behoud van uitstervende ambachtelijke beroepen. De laatste bakker zal in 2039 zijn overleden, lezen we op een knalrood bord.

We vervolgen onze weg naar de Tiergarten om het homomonument te gaan zien. Het is een eenvoudige kubus met een kijkgat waar je filmpjes doorheen kan zien van zoenende mannen.

Het Goethe Denkmal maakt meer indruk. Het originele beeld is teruggeplaatst omdat de luchtkwaliteit zoveel beter is geworden. Jarenlang stond er een kopie van het beeld.

We lopen door het stadsdeel Mitte en bereiken de Gendarmenmarkt met de twee eendere kerkgebouwen en het concertgebouw. In de Deutscher Dom is een permanente tentoonstelling over de geschiedenis van de parlementaire democratie in Duitsland.

Op Unter den Linden wacht ons een verrassing. We krijgen plots een perspectief op het herbouwde voormalige koninklijk paleis. Het paleis gaat Humboldt Forum heten en wordt onder meer een museum. De opening daarvan is uitgesteld en inderdaad wordt er nog volop aan gewerkt. De gevel met de balkons wordt prachtig. De voorheen immense ruimte tussen de musea en de Dom wordt er op fraaie wijze door begrensd.

Het Museuminsel staat vol musea en we moeten een keuze maken. Het Neues Museum hebben we nog niet kunnen zien, want het is pas in 2009 herbouwd en ingericht. Dus gaan we daar naar toe. Het gebouw is in de oorlog flink gehavend. De Britse architect David Chipperfield herbouwde het, waarbij hij de oorlogsschade zichtbaar hield. De collectie bestaat uit de archeologische verzamelingen van het Egyptisch Museum en de Papyrus Collectie, het Museum van de Prehistorie en de Vroege Geschiedenis en andere Klassieke verzamelingen. Topstuk is er de buste van de Egyptische koningin Nefertiti. Het is het enige beeld dat je niet mag fotograferen. We doen nog een ontdekking: Karel de Grote heeft echt bestaan! We zien althans een munt met zijn beeldenaar en de tekst Karlus Imp Aug Rex.

Het Egyptische ''slangenspel'', 3.000 jaar oud

We bekijken het hele gebouw dat schitterend is gerestaureerd. Na enkele uren wordt het ons allemaal iets te veel, maar we houden vol.

We lopen terug via Unter den Linden, kopen een tweedehands boek aan een van de boekenstalletjes voor het universiteitsgebouw, bewonderen de Pietà van Käthe Kollwitz in de Neue Wache en bereiken weer de Brandenburger Tor en het station van de U-Bahn.

Boekenstalletjes voor de Humboldt Universiteit

We eten weer in het Italiaans restaurant aan de overkant van ons pension.

donderdag 19 september

Vandaag is het onze laatste dag van de reis. Om 11 uur gaat het Käthe-Kollwitz-Museum in de Fasanenstraße open en dat is maar een straat verder. We worden ontvangen door een Nederlands sprekende dame. We mogen niet fotograferen. Binnen is veel grafisch werk te zien en enkele sculpturen.

We lunchen in de tuin van het naastgelegen literair café. Daarna gaan we op ons gemak naar Zoologischer Garten en van daar naar Spandau, waar we in de IC-trein naar Amsterdam stappen.

De treinreis begint prima. In Hannover stapt tot onze verbazing Herbert in, die net als wij een paar dagen in Berlijn had verbleven en zelfs vlakbij de straat van ons pension. Voorbij Hannover valt er iets in het systeem uit en we krijgen drie kwartier vertraging. Die vertraging lopen we niet meer in. Daardoor zijn we pas heel laat weer thuis.

Het was een prachtige reis. We hebben veel gezien, niet alleen van het Bauhaus. De Bauhausexpositie in Berlijn hebben we maar laten zitten, omdat we gingen lijden aan Bauhausmoeheid.

In Duitsland is elke stap een stap in de geschiedenis. In Weimar bijvoorbeeld zie je in een oogopslag bouwwerken uit de 19de eeuw, de nazitijd, de DDR-tijd en de huidige tijd bij elkaar staan. Een stenen geschiedenisboek. Dat maakt zo'n reis zo bijzonder.

J en G

inleiding